ایلام، پایگاه خبری پی جور، خشکسالی و کم آبی در کشور به دلیل تغییر شرایط اقلیمی اعم از افزایش دما، کاهش بارش ها، افزایش تبخیر، بی نظمی در بارش ها پدید می آید. پدیده خشکسالی دو سال پیاپی گریبان گیر استان و کشور شده است. طی سال های گذشته در اوج فصل بارش قرار داشتیم از فرودین ماه تا نیمه های اردیبهشت ماه هر ساله رحمت باران بود اما در اردیبهشت ماه امسال انگار که در تابستان باشیم. حال و روز سد ایلام به عنوان بزرگترین منابع آب سطحی اصلا خوب نیست.
حالا دیگر بارش ها هم به کمک استان ایلام نمی آید مردم دیگر بارش برف های زیاد و چندین سانتی متری را فراموش کرده‌اند و با وجود چند سامانه بارشی اخیر که مقداری برف هم داشت اما هنوز با کاهش جدی بارش مواجه هستیم.
خشکسالی گریبانگیر استان و کشور شده است به گونه ای که از ابتدای سال آبی جاری تا پایان اردیبهشت‌ماه امسال طبق اعلام هواشناسی بارش در این استان حدود ۶۵ درصد کاهش‌یافته است.
در این گزارش مشکلات ناشی از کم آبی و خشکسالی بر زندگی کشاورزان و مردم با مهندس پوراحمد، مدیرعامل شرکت آب منطقه ای ایلام به بحث و گفتگو نشستیم که در پی می آید.
جناب مهندس پوراحمد، چه عواملی به منابع آب زیرزمینی لطمه جدی وارد می کند؟
آب زیرزمینی منشاء آن بارش است لذا از طریق بارندگی سفره‌های آب زیرزمینی تغذیه می‌شوند اولین لطمه‌ای که به آب زیرزمینی وارد می‌شود کاهش بارش و خشکسالی و برداشت اضافی است آبخوان ها یک ورودی و یک خروجی دارند ورودی آن از طریق بارش تغذیه می شود و در خروجی آن، عوامل انسانی و طبیعی دخیل هستند. اگر ورودی کمتر از خروجی باشد سفره آب زیرزمینی افت می کند به طور کلی سفره آب زیرزمینی نابود می‌شود و فرونشست دشت رخ می دهد. لذا تعادل ورودی و خروجی باید با هم حفظ شود باید خروجی کمتر از ورودی باشد که در بیشتر دشت های کشور نا توازی وجود دارد یعنی خروجی و برداشت بیشتر از تغذیه است.
چند حلقه چاه غیرمجاز داریم و حدوداً برداشت آب از چاههای مجاز چقدر بوده است؟
ظرف دو سه سال اخیر حدود ۲۲۰ حلقه چاه غیر مجاز پُر و مسدود کردیم و از مدار خارج شدند. حدود ۱۴ گروه گشت و بازرسی در استان داریم که به طور مستمر در حال رصد و پیگیری هستند به محض اینکه دستگاه حفار غیرمجاز شناسایی شود از طریق محاکم قضایی اقدام می‌کنیم و اگر چاهی حفر شده باشد آن را پُر می‌کنیم. لذا این بازرسی‌های مستمر ادامه دارد و تاکنون موفق بوده ایم چاههای حفر شده قبلی را پر کرده و از چاه جدید غیر مجاز جلوگیری کنیم.و اما در جواب قسمت دوم سوال شما، حدود ۳۰۰ میلیون مترمکعب از شهرهای مجاز برداشت آب داشته‌ایم.
برای کشت محصولات پُر مصرف، دسترسی به چاه ها و آب زیرزمینی را می طلبد در این زمینه راهکار چیست؟
کشت محصولات پر مصرف و ناسازگار با اقلیم استان از جمله برنج نیز مزید مشکلات شده و باعث شده دست اندازی بیشتری به چاه ها و آب‌های زیرزمینی صورت بگیرد. با توجه به خشکسالی های بی سابقه(دو سال پیاپی) قطعاً منابع آبی تحت تاثیر قرار گرفته است. رودخانه ها، چشمه ها، سطح آب زیرزمینی کم آب و در حال افت است حتی سدهای مخزنی خیلی کم آب شده‌اند می‌طلبد تا یک سری اقدامات پیشگیرانه انجام داد. در کارگروه ملی و استانی سازگاری با کم آبی در سال آبی جاری، مصوب شد که کشت برنج و محصولات پر آب بر مانند یونجه و هندوانه در سطح استان ممنوع شود. لذا در حال اطلاع رسانی از طریق رسانه ها در شبکه های مجازی و همچنین نصب بنرها در اقصا نقاط شهرستان ها هستیم. اما باید توجه داشت برای برون رفت از این چالش بزرگ، جدای از فرهنگسازی برای مصرف بهینه، نباید منتظر دست سبز طبیعت باشیم بلکه نکته مهم مدیریت درست منابع آبی است.
جناب مهندس، مهم ترین تهدید های زیست محیطی و اقتصادی در استان چه عواملی هستند؟
کمبود آب و کاهش سطح سفره های آب زیرزمینی که فرونشست خاک در دشت ها را به دنبال داشته از مهم ترین تهدید های زیست محیطی و اقتصادی استان است. بالاخره ما ملزم هستیم حقابه زیست محیطی را رعایت کنیم. باید کشت تابستانه پرآب طلب نداشته باشیم به این دلیل که هرگاه بالادست به طور گسترده برنج بکارند قطعا آبی به پایین دست نمی‌رسد و رودخانه خشک می‌شود و این مسائل زیست محیطی را در پی خواهد داشت قطعاً سهم زیست‌محیطی به اندازه خشکسالی کاهش پیدا کرده است. ما خود را ملزم می دانیم بعد از تامین آب شرب اولویت بعدی تامین آب محیط زیست باشد کما اینکه در سدها هم این موضوع را رعایت کردیم و در رودخانه ها هم به نحوی ما بایستی کنترل را انجام بدهیم که این حداقل زیست محیطی در رودخانه جاری باشد تا اکوسیستم‌ها از بین نرود.
در بحث اقتصادی ما وارد خشکسالی اقتصادی اجتماعی شدیم و این خشکسالی هم بر محیط اجتماعی و هم بر اقتصاد و منطقه تاثیر دارد. وقتی بیشتر خوراک دام ها از مراتع تامین می‌شود و اکنون مراتع به شدت آسیب دیده و وجود ندارد دامدار تحت تأثیر قرار می‌گیرد معیشت کشاورزی از بین میرود به همین دلیل از کشت محصولات پر آب جلوگیری می کنیم تا روی اقتصاد مردم تاثیر گذاشته شود. از لحاظ اجتماعی نیز تنازعات اجتماعی را با خشکسالی شاهد خواهیم بود قبلا آب بود همه استفاده می کردند الان آب نیست یک عده به خصوص استفاده می کند. تقسیم آب بین همه باید به دقت انجام شود. برابر ماده ۲۱ قانون توزیع عادلانه آب، کار سازمان جهاد کشاورزی است باید مراقبت کند تا امسال تنازعات اجتماعی شاهد نباشیم
در اقلیم استان، خانه باغ های بدون مجوز و تغییر کاربری اراضی ساخته شده اند که ممنوع است و بایستی تخریب شوند راهکار چیست؟
بله شنیده ام که این موارد وجود دارد. اکثر آنها با تانکر آبرسانی می کنند اراضی مراتع و اراضی کشاورزی را تبدیل به خانه باغ کرده‌اند که خلاف قانون است و متولی هم مشخص است و باید جلوگیری کند.
چند درصد آب مورد نیاز از منابع آب زیرزمینی تامین می‌شود؟
۳۵ درصد آب شرب استان از منابع آب سطحی و ۶۵ درصد نیز از آب زیرزمینی در حال تامین است. بخشی از آب شرب شهر ایلام(۶۵ تا ۷۰ درصد) از سد ایلام تامین می شود و مابقی استانها از آب زیرزمینی استفاده می‌کنند. تنها استان ایلام از منابع آب سطحی استفاده می کند.
اکنون میزان ذخایر آبی سدهای این استان ۳۰ درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهش یافته است و تنها ۴۸ درصد از مخازن سدها آب دارد.
با توجه به جمعیت استان و تهدید منابع آب و خاک کشاورزی، امکان جابجایی و مهاجرت و گسترش حاشیه نشینی را بدنبال دارد راهکار چیست؟
ما طرح های بسیار بزرگی در حوزه آب و استان انجام دادیم ۸۶ هزار هکتار اراضی مدرن آبیاری زهکشی در دست بهره برداری داریم در حاشیه مرز (فکه، عین خشک و مهران) رخ داده است. بیش از ۴۰ هزار هکتار اراضی شبکه آبیاری زهکشی در دست احداث داریم سطح اراضی مدرن ما به حدود ۱۳۰ هزار هکتار ظرف چند سال آینده خواهد رسید که باعث مهاجرت معکوس می شود. طرح های توسعه منابع آب، بیشتر در حوزه مرزی هستند و مهاجرت به سمت مناطق گرمسیری رخ می‌دهد.ما اقداماتی در جهت تامین آب شرب و صنعت دراز مدت استان داریم. طرح جامعه تامین آب شرب به تصویب رسیده و اگر اجرایی شود در آینده مشکلی از حیث آب شرب، صنعت و کشاورزی نخواهیم داشت. در بخش کشاورزی نیز روی همه رودخانه ها یا سدی در دست مطالعه یا اجرا یا بهره‌برداری داریم یعنی برای تک‌تک مناطق استان ما برنامه‌ریزی داریم که به فراخور تامین اعتبار اجرایی خواهند شد. تکمیل سدهای در دست اجرا حدود ۶ هزار میلیارد تومان و تکمیل سدهای در دست مطالعه نیز حدود ۸ هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز است که مجموعاً ۱۴ هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز هست تا برنامه‌ها عملیاتی شود. برای طرحهای در دست اجرا افق روشنی ایجاد شده است آقای وزیر طرحهای استان را جزو اولویت های وزارت نیرو گذاشته و کل اعتبار پیش‌بینی شده است تا تخصیص و منابع اعتباری مشخص شود. در اولویت بندی جز سبد اولویت اول قرار دارند و طرحهای مطالعاتی هم در حال پیگیری و رایزنی هستیم تا ردیف اجرایی بگیریم. امسال سد گدار خوش صالح آباد مهران کلنگ‌زنی خواهیم کرد. این سد بالغ بر ۶ هزار و ۸۰۰ هکتار از اراضی مناطق دشت مهران و صالح آباد است. یکی از طرحهای مهم تاثیرگذار برای تثبیت کانون های جمعیتی، مهاجرت معکوس، کمک به معیشت منطقه، رونق اقتصادی و کشاورزی منطقه است. لذا آب منطقه ای استان طرحهای بسیار بزرگی را به بهره‌برداری رسانده و دست اجرا و مطالعه دارد اگر این پکیج کامل شود خیالمان از بابت تامین آب در همه سطوح و بخش‌ها راحت خواهد شد.
میزان مصرف سالانه آب در بخش کشاورزی چقدر است؟
میزان مصرف آب، فراخور اقلیم و منطقه متفاوت است. برای اراضی کشاورزی متوسط به ازای هر هکتار در شمال استان ۶ هزار در جنوب ۸۰۰ هزار هکتار آب نیاز است. برای کشت محصولاتی چون گندم ۶ تا ۸ هزار هکتار، برای کشت برنج ۲۵ هزار مترمکعب در هکتار، گیاهان دارویی با سه هزار متر مکعب در هکتار (نصف گندم)، کشت های گلخانه ای یک دهم اراضی سنتی آب مصرف می‌کند. برای سیستم تحت فشار ۶۰۰۰ متر مکعب در هکتار آب و برای آبیاری سنتی هشت هزار متر مکعب در هکتار آب نیاز است. لذا فراخور اینکه جنس خاک، نوع اراضی، نوع شبکه آب زهکشی، اقلیم، جهت آب و گرما در حد ۶۰۰۰ متر مکعب در هکتار در شمال و جنوب استان تناوب دارد.
چند دشت ممنوعه در استان داریم؟
سه دشت ممنوعه مانند دشت مهران، دشت دهلران و دشت موسیان در استان داریم که هیچ کدام از دشت ها استان شرایط مناسبی ندارد و خطر در کمین همه دشت ها است و احتمال فرونشست چندان دور از انتظار نیست. برای اینکه شرایط از اینکه هست وخیم تر نشود باید راهکاری اندیشید و از آنجایی که وضعیت بارش ها در اختیار ما نیست تنها راه کاری که می ماند این است که میزان برداشت ها را مدیریت کنیم.
راهکار کلی آب منطقه‌ای برای مقابله با بحران های آبی چیست؟
برای احیا منابع آب زیرزمینی از یک سو نیازمند افزایش بارش و از سویی دیگر کاهش برداشت بی رویه از سفره ها هستیم اما فعلاً از افزایش بارش خبری نیست و تنها راه حل این است که فکری به حال مدیریت مصرف و برداشت از مخازن کرد این هم در شرایطی که مخازن آب زیرزمینی استان با کسری فراوان مواجه شده‌اند. آب را نمی شود تولید کرد باید مصارف را کنترل کرد. منابع آبی، حجم آنها و پتانسیل مشخص هستند باید مصارف را در حد منابع آورد. راهکارهای اضطراری آب منطقه‌ای که تاکنون ارائه داده ایم؛ از پساب تصفیه خانه فاضلاب برای فضای سبز استفاده کنیم نه آب شرب، از چشمه های پایین دست و رودخانه ها استفاده کنیم و کمتر از سد استفاده کنیم و اینکه حفر چاه جدید در دستور کار قرار دهیم قبل از گرفتار شدن به کم آبی تا دچار بحران نشویم. در مجموع باید به گونه‌ای مصرف کنیم که منابع یک منابع یک و نیم برابر یکسال را دوام بیاوریم.
به گزارش پی جور ایلام؛ طرح “سازگاری” با کم آبی تصویب شده که در قالب این طرح نقش و وظیفه هر بخش روشن است از جایگزین کردن کشت محصولات پرمصرف گرفته تا برخورد با چاههای غیرمجاز و فرهنگسازی
اجرای این طرح هم نیازمند همراهی و همکاری بخش‌های مختلف از جمله جهاد کشاورزی استان، محیط زیست، آب و فاضلاب، سازمان صنعت و معدن و تجارت استان و سایر دستگاه‌ها است و هم تامین منابع اعتباری لازم
